آیه 2 سوره جن

يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنا أَحَداً «2»

يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ: هدايت فرمايد بندگان را به راستى و صواب و صلاح دين و دنيا، فَآمَنَّا بِهِ‌: پس ايمان آورديم به آن. و چون ايمان به قرآن، ايمان به خدا و وحدانيت او و برائت از شرك است، از اين جهت بعد از اين گفتند: وَ لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنا أَحَداً: و هرگز شرك نياريم به پروردگار خود، هيچكس را از اصنام و ابالسه و غير آن، چنانچه پيش از اين شرك مى‌آورديم.

بيان: آيه دال است بر آنكه حضرت رسالت صلّى اللّه عليه و آله و سلّم مبعوث بر همه خلقان است از جن و انس. و جن از عقلا، و عارف به لغات عرب، و مميز معجزه از غير آن، و داعى قوم خود به اسلام، و مخبر ايشان به اعجاز قرآن، و عالم به آنكه اين كلام پروردگار عالميان است، زيرا كلام بندگان، تعجب‌آور نيست.

تبصره: قول به وجود جن و شياطين، متفق عليه جميع انبياء و عقلا و حكماست: خواجه نصير در نقد محصل، ابن سينا در رساله حدود، ميرداماد در قبسات، و ديگران قائلند. و قرآن مجيد در اين سوره محقق ساخته وجود آن را. و نديدن وجود آنها، دليل بر نبودن وجود آنها نيست، زيرا عدم الوجدان لا يدل على عدم الوجود. و احوال حضرت سليمان عليه السّلام و مسخر بودن جن و انس به او، شاهد بزرگى است. و از بسيارى عقلا و مشايخ، مشاهده جن نقل شده به اشكال مختلفه از جمله:

در تفسير لوامع التنزيل، خاصه و عامه نقل نموده‌اند كه حضرت امير المؤمنين عليه السّلام بر منبر كوفه موعظه مى‌فرمود. ناگاه غلغله و غوغائى از مردم برخاست. در آن اثنا اژدهائى به نهايت طويل و جسيم و مهيب در مسجد كوفه وارد شد. حضرت فرمود: راه بدهيد. تا آنكه آمد و بعد از سلام، سر خود را به پاى حضرت ماليده، به زبان فصيح عربى تكلم با حضرت نمود. و حضرت به‌

جلد 13 - صفحه 342

همان زبان جواب فرمود. پس باز سر خود را به پاى مبارك ماليد. مردم دنبالش بيرون آمده، ديدند غبارى عظيم برخاسته، ميان غبار ناپديد شد. حضرت فرمود:

اين، عالم و قاضى جن بود از جانب من در آنها قضايا و مسائل معضله بر او مشكل شده بود، آمد از من سؤال و جواب شنيد. و آن درب از آن زمان به باب الثعبان مشهور شد.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقالُوا إِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً «1» يَهْدِي إِلَى الرُّشْدِ فَآمَنَّا بِهِ وَ لَنْ نُشْرِكَ بِرَبِّنا أَحَداً «2» وَ أَنَّهُ تَعالى‌ جَدُّ رَبِّنا مَا اتَّخَذَ صاحِبَةً وَ لا وَلَداً «3» وَ أَنَّهُ كانَ يَقُولُ سَفِيهُنا عَلَى اللَّهِ شَطَطاً «4»

وَ أَنَّا ظَنَنَّا أَنْ لَنْ تَقُولَ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلَى اللَّهِ كَذِباً «5» وَ أَنَّهُ كانَ رِجالٌ مِنَ الْإِنْسِ يَعُوذُونَ بِرِجالٍ مِنَ الْجِنِّ فَزادُوهُمْ رَهَقاً «6» وَ أَنَّهُمْ ظَنُّوا كَما ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ يَبْعَثَ اللَّهُ أَحَداً «7» وَ أَنَّا لَمَسْنَا السَّماءَ فَوَجَدْناها مُلِئَتْ حَرَساً شَدِيداً وَ شُهُباً «8» وَ أَنَّا كُنَّا نَقْعُدُ مِنْها مَقاعِدَ لِلسَّمْعِ فَمَنْ يَسْتَمِعِ الْآنَ يَجِدْ لَهُ شِهاباً رَصَداً «9»

وَ أَنَّا لا نَدْرِي أَ شَرٌّ أُرِيدَ بِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَمْ أَرادَ بِهِمْ رَبُّهُمْ رَشَداً «10»

ترجمه‌

بگو وحى شد بمن كه گوش دادند گروهى كمتر از ده نفر از جنّ پس گفتند همانا ما شنيديم قرآنى را كه شگفت آور است‌

هدايت ميكند بصلاح و صواب پس ايمان آورديم بآن و شريك قرار نميدهيم براى پروردگارمان كسى را

و بآن كه برتر و بالاتر است مقام عظمت پروردگار ما نگرفت همسرى و نه فرزندى‌

و بدرستيكه ميگفت نادان ما بر خدا سخنى دور از صواب‌

و بدرستيكه ما گمان كرديم كه هرگز نميگويند انس و جن بر خدا دروغى را

و بدرستيكه بودند مردانى از انس پناه ميبردند به مردانى از جن پس افزودند آنها را سر كشى‌

و بدرستيكه آنها گمان كردند همچنانكه گمان كرديد كه هرگز بر نمى‌انگيزد خدا كسى را

و بدرستيكه ما نزديك شديم بآسمان پس يافتيم آنرا كه پر شده از نگهبانانى سخت و تيرهاى آتشى‌

و بدرستيكه ما مى‌نشستيم از آن در نشيمنها براى شنيدن پس هر كه گوش دهد اكنون مييابد براى خود تير آتشين را مترصد سوزاندن‌

و بدرستيكه‌

جلد 5 صفحه 284

ما نميدانيم آيا بدى خواسته شده براى كسانى كه در زمينند يا خواسته است براى آنان پروردگارشان خير و صلاح را.

تفسير

شأن نزول اين سوره شريفه در سوره احقاف ذيل آيه و اذ صرفنا اليك نفرا من الجنّ و آيات بعد گذشت و اجمال آن اين است كه در خارج از مكّه معظمه يك شب كه حضرت ختمى مرتبت مشغول بتلاوت قرآن بود جماعتى از جنّيان كه عدد آنها از ده نفر كمتر بود گوش دادند و ايمان آوردند و رفتند قوم خودشان را دعوت باسلام نمودند و بعدا خدمت پيغمبر خاتم رسيدند و قبول اسلام كردند و شرائع دين را از آنحضرت آموختند و اين سوره نازل شد تا آخر و خداوند قول آنها را حكايت فرمود و بعدا هم خدمت حضرت ميرسيدند و احكام اسلام را از امير المؤمنين عليه السّلام ميآموختند و آنها مؤمن و كافر و ناصب و يهود و نصارى و مجوس دارند و اجسام آنها لطيف و خفيف است و اشكال و صور اصليّه آنها مخالف با صور انسان و ملائكه است و قدرت دارند كه خود را بأشكال مختلفه در آورند و در اجسام نفوذ نمايند و خود را بزرگ و كوچك كنند و خصوصيّات احوال آنها زياد است كه مجال ذكر آن نيست اجمالا آنكه موجوداتى هستند از انظار مخفى و داراى عقل و شعور و ادراك و مكلّف بتكاليفى و پيغمبر خاتم مبعوث بر آنها هم بوده و خداوند به پيغمبر خود ميفرمايد بگو وحى شد از جانب خداوند بمن كه استماع نمودند و گوش دادند قرائت تو را جمعى از طائفه جنّ پس گفتند ما شنيديم قرآنى را كه عجب آور بود چون نه نظم بود و نه نثر و در نهايت فصاحت و بلاغت بود بطوريكه كسى قادر براتيان بمثل آن نيست و از جهات عديده معلوم ميشد كلام خدا است و هدايت ميكند مردم را بحق و صواب و صلاح خودشان پس ايمان آورديم بآن و ديگر براى خداوند يگانه شريك قرار نميدهيم احديرا هرگز و معتقد شديم كه خداوند بلند و رفيع است مقام عظمت و جلال او از شريك چون جدّ بمعناى عظمت و جلال استعمال شده ولى مستفاد از اخبار ائمه اطهار آنستكه جدّ بمعناى بخت است و مناسب با مقام ربوبى نيست و جنّيان از روى نادانى سخنى گفتند و خداوند آنرا نقل فرموده ولى براى خود نپسنديده است و دانستيم كه او همسر و اولاد ندارد

جلد 5 صفحه 285

و نيز معتقد شديم كه كسيكه ميگويد خدا شريك و فرزند دارد از ما اجنّه يا شيطان كه گفته‌اند مراد از سفيه او است بى‌خرد و نادانى است كه سخنى ناحق و ناروا گفته و اينكه تاكنون ما پيروى از آن سفيه مينموديم براى اين بود كه گمان نميكرديم كسى از انس و جنّ افترا بخدا به بندد و تقليد ميكرديم تا وقتى كه يقين پيدا كرديم كه خدا شريك و همسر و اولاد ندارد تا اينجا مسلّما كلام جنّيان است و از اينجا تا دو آيه محتمل است كلام آنها باشد كه با يكديگر صحبت ميداشتند و محتمل است كلام مستقلّى از خدا و در هر حال جزء وحى الهى است كه به پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم شده و لذا قرائت مشهوره و أنّه بفتح است و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام در تفسير آيه بعد نقل نموده كه بعضى از مردم ميرفتند نزد كاهنى كه شيطان باو وحى مينمود و ميگفتند بگو بشيطانت فلانى بتو پناه آورده و بنابر اين مراد آنستكه سابقا بعضى از مردان انسى پناه ميبردند بمردان جنّى پس موجب مزيد نخوت و سركشى جنّيان شد و قمّى ره رهقا را بخسرانا تفسير فرموده و نقل نموده كه جنّيان نازل ميشدند بر جماعتى از مردمان و خبر ميدادند بآنها اخباريرا كه شنيده بودند از آسمان پيش از ولادت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و كهانت كاهنان از اين راه بود و بنى آدم مانند شما جنّيان يا جنّيان مانند شما بنى آدم گمان كردند كه خدا ديگر پيغمبرى نميفرستد يا گمان كردند كه احدى از مردگانرا مبعوث نميفرمايد براى حساب و جزاء و هر دو احتمال باطل است چون پيغمبر آخر الزّمان آمده و ميگويد خدا مردم را مبعوث ميفرمايد در روز قيامت باز سخن جنّيان است كه ميگويند ما با آسمان تماس گرفتيم يعنى نزديك بآن شديم پس ديديم اوضاع آسمان ديگر گون شده حرّاس و پاسبانان قوى الهى و تيرهاى آتشين آنجا را پر كرده و كاملا مراقبت مينمايند كه ما وارد نشويم ما سابقا در اطراف آسمان جاى‌هائى خالى از نگهبان براى خودمان تهيّه نموده بوديم كه بنشينيم و مترصّد اخبار سماوى باشيم و آنرا بشنويم و بيائيم بكاهنان خبر دهيم ولى الآن طورى شده كه اگر كسى بخواهد بسخنان ملائكه گوش دهد فورا شهاب ثاقب كه تير آتشين الهى است و مترصّد او ميباشد ميسوزاندش و شرح اين قسمت در سوره حجر و الصّافات گذشت و در

جلد 5 صفحه 286

احتجاج از امام صادق عليه السّلام حديثى در اين باب نقل نموده كه خلاصه‌اش آنستكه شياطين قبل از اين در آسمان راه پيدا ميكردند و بعضى از اخبار سماوى را به استراق سمع اخذ و براى كاهنان نقل مينمودند و گاهى هم از خودشان بر آن اضافه ميكردند و حق و باطل مخلوط ميشد و چون خدا خواست چيزى شبيه بوحى در زمين نباشد از اخبار سماوى تا مردم در شبهه نيفتند و حجّت بر آنها تمام گردد منع فرمود آنرا بنجومى كه رجومند براى شياطين و كهانت منقطع گرديد و نيز جنّيان گويند ما نميدانيم خدا از اين تغيير وضع آسمان چه اراده كرده نسبت باهل زمين ميخواهد روابط زمين را از آسمان قطع كند چون پيغمبر خاتم آمده و مردم ايمان باو نياورده‌اند يا ميخواهد وحى منحصر باو باشد و كلام حق با باطل مخلوط نگردد و مردم بتوسط او مورد رحمت شوند و بعضى گفته‌اند مراد آنستكه اين تغيير وضع آسمان براى آمدن پيغمبر خاتم شده و نميدانيم مراد خدا از فرستادن او آنستكه مردم را عذاب كند بسبب مخالفت با او يا هدايت و رحمت نمايد آنان را بمتابعت و اطاعت او و اللّه اعلم.

يَهدِي‌ إِلَي‌ الرُّشدِ فَآمَنّا بِه‌ِ وَ لَن‌ نُشرِك‌َ بِرَبِّنا أَحَداً «2»

‌بعد‌ جهت‌ تعجب‌ ‌خود‌ ‌را‌ ‌بر‌ ساير طوائف‌ بيان‌ ميكنند ‌که‌ ‌اينکه‌ قرآن‌ هدايت‌

جلد 17 - صفحه 223

ميكند بندگان‌ ‌را‌ بسوي‌ رشد و سعادت‌ و رستگاري‌ ‌پس‌ ‌ما ايمان‌ آورديم‌ باين‌ قرآن‌ و هرگز شرك‌ نميآوريم‌ بپروردگار ‌خود‌ احدي‌ ‌را‌ چنانچه‌ ميفرمايد: إِن‌َّ هذَا القُرآن‌َ يَهدِي‌ لِلَّتِي‌ هِي‌َ أَقوَم‌ُ اسراء آيه 9، و تعبير بأقوم‌ دليل‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ أقوم‌ ‌از‌ ‌اينکه‌ نيست‌ بلكه‌ مثل‌ و مشابه‌ ‌اينکه‌ ‌هم‌ نيست‌.

يَهدِي‌ إِلَي‌ الرُّشدِ ارشاد باطاعت‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ و متابعت‌ عقل‌ و تكميل‌ اخلاق‌ حميده‌ و افعال‌ حسنه‌ و راهنمايي‌ بسعادت‌ و رستگاري‌ ‌که‌ صراط مستقيم‌ ‌است‌ و خردلي‌ انحراف‌ و اعوجاج‌ ندارد، بسيار تعجب‌ ‌است‌ ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ معتقد باين‌ قرآن‌ هستند و ‌از‌ جانب‌ ‌خدا‌ ميدانند ولي‌ بسياري‌ ‌از‌ دستورات‌ ‌آن‌ ‌را‌ ‌بر‌ خلاف‌ صلاح‌ ميدانند مثل‌ باب‌ حدود ‌تا‌ كنون‌ كدام‌ شارب‌ الخمر ‌را‌ هشتاد تازيانه‌ زدند بلكه‌ مغازه‌هاي‌ شراب‌ فروشي‌ آزادانه‌ شراب‌ ميفروشند، كدام‌ زانيه‌ و زاني‌ ‌را‌ صد تازيانه‌ ‌ يا ‌ رجم‌ ‌ يا ‌ قتل‌ ‌از‌ كدام‌ قتل‌ خطا اتخاذ ديه‌ كردند معاملات‌ ربوي‌ رسميت‌ تمام‌ پيدا كرده‌ كدام‌ اهل‌ بدعت‌ ‌ يا ‌ مرتد ‌را‌ كشتند، آيا بدستور حجاب‌ و نماز و زكاة رفتار كردند، امروز مصداق‌ همان‌ آيه شريفه‌ هستند: وَ قال‌َ الرَّسُول‌ُ يا رَب‌ِّ إِن‌َّ قَومِي‌ اتَّخَذُوا هذَا القُرآن‌َ مَهجُوراً فرقان‌ آيه 32.

فَآمَنّا بِه‌ِ ‌پس‌ ‌ما ايمان‌ آورديم‌ باين‌ قرآن‌، ايمان‌ بقرآن‌ ‌آن‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ باء بسمله‌ ‌تا‌ سين‌ و ‌النّاس‌ كلام‌ حق‌ ‌است‌ و ‌از‌ ميان‌ دو لب‌ مبارك‌ پيغمبر (ص‌) خارج‌ ‌شده‌ و چيزي‌ ‌بر‌ ‌او‌ زياد نشده‌ و ‌از‌ ‌او‌ كم‌ نشده‌ و تغييري‌ ‌در‌ الفاظ داده‌ نشده‌ ‌اگر‌ چنين‌ ‌است‌ ‌پس‌ اختلاف‌ قراء سبعه‌ ‌ يا ‌ عشره‌ چه‌ معني‌ دارد قائلين‌ بتحريف‌ چه‌ ميگويند بلي‌ ترتيب‌ نزول‌ مسلما باين‌ نحو نبوده‌.

وَ لَن‌ نُشرِك‌َ بِرَبِّنا أَحَداً شرك‌ بپروردگار اقسامي‌ دارد شرك‌ ذاتي‌ منسوب‌ بابن‌ كمونه‌ ‌که‌:

]

(آیه 2)- آنها به دنبال این جمله، سخنان دیگری به قوم خود گفتند که قرآن در آیات بعد در دوازده جمله، آنها را بیان کرده که هر کدام با «انّ» شروع شده که نشانه تأکید است.

نخست می‌فرماید: آنها گفتند: «که (این قرآن همگان را) به راه راست هدایت می‌کند، و لذا ما به آن ایمان آورده‌ایم و هرگز کسی را شریک پروردگارمان قرار نمی‌دهیم» (یهدی الی الرشد فآمنا به و لن نشرک بربنا احدا).